materiały do nauki

Przygoda z orkiestrą

informacje, ciekawostki i anegdoty

  

Orkiestra barokowa

W czasach Bacha i Haendla podstawową grupą w orkiestrze są instrumenty smyczkowe. Dołączają do nich instrumenty dęte: flety, oboje, fagoty, trąbki i inne. Bardzo ważną rolę odgrywa klawesyn – instrument szarpany, klawiszowy. Insrumenty rozmawiały ze sobą łącząć się w różne grupy. Często małą grupę instrumentów lub jeden instrument wyodrębnial kompozytor jako grupę solową (concertino), która prowadziła dialog z pozostałymi instrumentami orkiestry (tutti).

Jan Sebastian Bach (1685-1750)

Niemcy

Suita orkiestrowa h-moll – Badinerie

Co tydzień w Lipsku, w kawiarni Gottfrieda Zimmermanna odbywały się koncerty studenckie, którym przewodniczył przez pewien czas Bach. Gdy pogoda była sprzyjająca odbywały się one w przyległym do kawiarni ogrodzie. Bach napisał 4 suity orkiestrowe złożone z części tanecznych i nietanecznych. Była to typowa, barokowa muzyka przyjemnościowa – przeznaczona do słuchania w miejscach spotkań towarzyskich. Miała za zadanie umilać i uprzyjemniać czas bywalcom takich miejsc. Badinerie jest finałową częścią II suity orkiestrowej. To muzyczny XVIII-wieczny żart (scherzo) z szybkimi figuracjami fletu.

https://musopen.org/music/1005/johann-sebastian-bach/suite-no2-in-b-minor/

Georg Friedrich Haendel (1685-1759)

Niemcy

Muzyka sztucznych ogni – Uwertura

W 1749 roku poproszono sędziwego już Haendla o napisanie muzyki, która miała uświetnić uroczystości, związane z podpisaniem pokoju w Akwizgranie Pierwsze publiczne odegranie „Muzyki sztucznych ogni” odbyło się tydzień przed premierą. Haendel, mimo sprzeciwów dworu, postanowił pokazać swe dzieło na publicznym koncercie w ogrodach Vauxhall. Odniósł ogromny sukces, a liczbę słuchaczy oceniono na 12000.

Właściwa premiera odbyła się w londyńskim Green Parku. Odegrano dzieło Haendla, a następnie salwa ze 101 dział rozpoczęła pokaz sztucznych ogni. Pokaz sztucznych ogni został przerwany ze względu na wypadek - pawilon zaprojektowany specjalnie na tę okazję przez francuskiego artystę Chevaliera Servadoniego, zapalił się, powodując zamieszanie.

Z „Muzyką sztucznych ogni” też był pewien problem. Haendel nie chciał się zgodzić, aby obsadzić swe dzieło wyłącznie instrumentami dętymi i perkusyjnymi, a tylko te lubił wyjątkowo niemuzykalny ówczesny władca Wielkiej Brytanii, Jerzy II. Jeden z poddanych króla napisał: „Haendel proponuje teraz użycie 12 trąbek i 12 rogów. Początkowo chciał by było ich po 16. Pamiętam, że gdy powiedziałem królowi, który był wtedy przeciwny w ogóle jakiejkolwiek muzyce w czasie uroczystości, o liczbie i rodzaju instrumentów, których użyje Haendel, był całkiem zadowolony i skłonny zmienić zdanie. Wyraził jednak nadzieję, że nie będzie tam smyczków. Teraz kompozytor proponuje zmniejszenie liczby trąbek i rogów i chce wprowadzić skrzypce. Nie mam wątpliwości, że król będzie z tego pomysłu bardzo niezadowolony.”

Ostatecznie Haendel uległ gustom króla i na premierze użył 9 trąbek, 9 rogów, 24 obojów, 12 fagotów, kontrafagotu i serpentu, 3 par kotłów i 2 bębnów. Dopiął jednak swego, bowiem gdy miesiąc później poprowadził drugie wykonanie dzieła, wykorzystał już normalnych rozmiarów orkiestrę, włącznie ze smyczkami. Większość dzisiejszych nagrań jest opartych właśnie na tej drugiej wersji.

Orkiestra klasyczna

Komozytorzy zaczęli pisać utwory na stały skład orkiestry. Instrumenty smyczkowe podzielili na I i II skrzypce, których było najwięcej, altówki, wiolonczele i kontrabasy, których było o połowę mniej. Poza nimi w skład orkiestry wchodziły instrumenty dęte w podwójnej obsadzie – tzn. 2 flety, 2 oboje, 2 fagoty, 2 waltornie, 2 trąbki. Zwykle też towarzyszyły instrumentom 2 kotły. Kompozytorzy wprowadzali powoli różne zmiany w orkiestrze:

1.     Haydn zrezygnował z klawesynu w swoich symfoniach

2.     Mozart wprowadził w swoich symfoniach do orkiestry klarnety

3.     Beethoven wprowadził na stałe puzony, flet piccolo, kontrafagot, a w słynnej ostatniej symfonii wprowadził głosy ludzkie (solistow i chór)

Joseph Haydn (1732-1809)

Austria

Symfonia zegarowa cz. II

Symfonia zegarowa to 101 symfonia, ze 104, które napisał Haydn. Swą nazwę zawdzięcza właśnie II części. Słyszymy w niej odgłos zegara – dlatego melomani tak ją określili. Mistrz napisał ją w Londynie obok jedenastu innych symfonii zwanych londyńskimi. Wiele z symfonii Haydna ma swoje przydomki np.: Symfonia z uderzeniem w kocioł, Symfonia wojskowa. Muzyka tak silnie działała na wyobraźnię słuchaczy, że nazwy, które im nadawali ówcześnie zachowały się po dziś dzień.

Symfonia pożegnalna cz. IV

Z wcześniejszą symfonią Haydna – nazwaną przez potomnych „pożegnalną” wiąże się pewna anegdota:

Haydn był nadwornym kompozytorem i kapelmistrzem u rodziny magnackiej Esterhazych. Książę Mikołaj I Wspaniały budował pałac pelen przepychu i ozdób w Esterhaz. Oczywiście Kapela miała mu dostarczać rozrywki i być pod ręką.Ale bez Rodzin. Muzycy bardzo tęsknili za swymi żonami i dziećmi, ale prace budowlane ciągnęły się w nieskończoność. Wreszcie Haydn – znany z dowcipu – ułożył sprytny plan. Ostatnią część symfonii napisał tak by po kolei wszyscy instrumentaliści mogli powoli opuszczać salę. Tak też się stało. Na oczach zdumionego Mikołaja – najpierw waltornista, za chwilę oboista i inni zaczęli zdmuchiwać świece przypulpitach i z wyrazem okrutnego zmęczenia wychodzić. Książę zrozumiał muzyczno-aktorską grę i dał muzykom wymarzony urlop.

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)

Austria

Symfonia Jowiszowa cz.IV

Mozart – jeden z największych geniuszy muzycznych pochowany został we wspólnym grobie. Kilku najbliższych przyjaciół poszło za trumną kompozytora. Na cmentarz jednak nie weszli, odstraszeni wichurą i śnieżycą. Do dziś nie znamy dokładnego miejsca spoczynku Mozarta.

Mozart miał genialną pamięć muzyczną. Anegdota mówi, iż nut wykonywanego raz do roku Miserere Allegriego nie można było wynieść z Kaplicy sykstyńskiej, ani nawet zobaczyć. Mozart poradził sobie w osobliwy sposób – zapamiętując po jednym wykonaniu kilkunastominutowy utwór i zapisując go bezbłędnie  na papierze.

Symfonia Jowiszowa to ostatnia symfonia Mozarta. Nie wyróżnia się niczym szczególnym – tzn., podobnie jak wszystkie symfonie kompozytora jest genialnie napisana. Rozmiarami przywyższa trochę wcześniejsze. Jest napisana według czteroczęściowego schematu: I cześć – szybka, w formie allegra sonatowego, II cześć – wolna, III część taneczna – Menuet, IV część – szybka, popisowa, w ktorej łączą się cechy barokowej polifonii i formy sonatowej. Słuchacze nazwali ją „jowiszową”, ze względu na jej męski, zdecydowany charakter pełen blasku.

Requiem – Lacrimosa

Requiem – to msza żałobna, której najbardziej znaną częścią jest Lacrimosa. Z powstaniem Requiem wiąże się pewna tajemnicza historia. Do dziś nie wiemy ile w niej prawdy a ile legendy. W czasie pracy nad operą: Czarodziejski flet otrzymał Mozart niezwykłą propozycję napisania mszy żałobnej od tajemniczego posłańca. Poslaniec wypłacił kompozytorowi wyznaczoną kwotę. Nie powiedział Mozartowi, kto zamówił Requiem, a także jakie są oczekiwania zamawiającego dotyczące terminu i kształtu kompozycji. Mozart do ostatniej chwili pracował nad tym dziełem. Rękopis urywa się w początkowych taktach części: Lacrimosa.

Utwór dokończył na podstawie szkiców uczeń Mozarta: Sussmayr. Po śmierci Mozarta wyjaśniła się zagadkowa historia zamówienia Requiem. Pewien hrabia (von Walsegg) – muzyk, posiadający własną kapelę; miał zwyczaj zamawiania anonimowo utworów i podpisywania ich własnym nazwiskiem. Requiem Mozarta miało być wykonane w hołdzie zmarłej żony hrabiego.

Ludwig van Beethoven (1770-1827)

Niemcy

V symfonia cz. I

Beethoven był głuchy. O jego chorobie niewielu początkowo wiedziało. Zastanawiali się jedynie dlaczego Beethoven przestał występować publicznie. Do dziś nie wiemy co było przyczyną głuchoty Beethovena. Porozumiewał się za pomocą zeszytów konwersacyjnych. Miał trudny charakter. Nie potrafił przebywać zbyt długo w jednym mieszkaniu. W Wiedniu przeprowadzal się kilkadziesiąt razy.Zostawił list dla Swojej „Nieśmiertelnej ukochanej” – list ten odnaleziono po śmierci kompozytora, ale do dziś nie wiemy, kim była owa Ukochana.

Jego Piąta symfonia należy do tych dzieł Beethovena, które od razu zdobyły uznanie u słuchaczy. Napisał ją nie słysząc nic. W muzyce słyszymy emocje, uczucia i dramatyzm. Pierwsze cztery dźwięki symfonii to motyw, który jest obecny we wszystkich czterech częściach dzieła. Beethoven sam podobno powiedział o nim: „tak stuka los do naszych bram”. Dlatego też niektórzy nazywają V symfonię – „Symfonią losu”.

IX symfonia „Oda do Radości”

Po jedenastu latach przerwy Beethoven stworzył swoje ostatnie genialne dzieło symfoniczne: IX symfonię ze słynną Odą do Radości w części ostatniej. Wiedeńczycy myśleli, że kompozytor wyczerpał już swoje siły twórcze i w gazetach pisano złośliwe artykuły na ten temat. Beethovena bardzo raniły takie pogłoski i postanowił przenieść prawykonanie dzieła do Berlina. Na szczęście wiedeńczycy zrehabilitowali się i przeprosili Mistrza i poprosili, aby prawykonanie odbyło się w Wiedniu. Beethoven zgodził się na to.

Podczas prawykonania Beethoven stał obok dyrygenta, przed każdą częścią podawał puls. Gdy utwór się skończył nastąpiła owacja, ale kompozytor nie słyszał nic. Stał twarzą do orkiestry i chóru, zapatrzony w nuty. Dopiero, gdy solistka pociągnęła go łagodnie za rękaw odwrócił się i ukłonił. Wiele osób z trudem powstrzymywało łzy, a Schindler tak napisał w notesie głuchego twórcy o reakcji publiczności: „przygnieciona, zdruzgotana wielkością Pańskiego dzieła”.

Dziś Oda do Radości do słów Schillera jest hymnem Unii Europejskiej.

Orkiestra romantyczna

Stopniowo kompozytorzy zaczęli wprowadzać instrumenty, które miały wzmacniać i urozmaicać brzmienie. Pojawia się w orkiestrze romantycznej rożek angielski, klarnet basowy, harfa, tuba. Coraz bogatsza staje się grupa instrumentów perkusyjnych: ksylofon, dzwonki, czelesta, tam-tam, dzwony i inne. Niekiedy pojawiają się instrumenty związane z jakimś krajem np. kastaniety, tamburyn. Czasami występuje też fortepian – nie jako instrument solowy, stojący z przodu, ale jako składowy – stojący na tyłach orkiestry. Orkiestrę romantyczną można podzielić na małą – o podwójnej obsadzie instrumentów dętych i wielką, o potrójnej obsadzie instrumentow dętych. Największymi orkiestrami były orkiestry potrzebne do wykonać dzieł Ryszarda Wagnera, Ryszarda Straussa i Gustava Mahlera. Wagner musiał zbudować specjalny teatr do wykonywania swoich dzieł, gdyż żadna inna sala nie była tak obszerna, by pomieścić wszystkich muzyków. Mahler napisał symfonię, która została nazwana „Symfonią tysiąca”, gdyż tylu instrumentalistow i wokalistów miało ją wykonywać.

Franz Schubert (1797-1828)

Austria

Symfonia niedokończona cz.I

Symfonia niedokończona przeleżała 42 lata w archiwum zanim doczekała się pierwszego wykonania. Sam kompozytor nigdy nie usłyszał tego wspaniałego utworu. Zazwyczaj symfonie są trzyczęściowe lub czteroczęściowe. Dlatego niektórzy przypuszczają, że kompozytor dzieła nie dokończył. Inni znów uważają, że tak naprawdę jest to utwór skończony, a to dlatego, że wraz ze szkicem symfonii zachowała się kartka na której znajdują się zapiski z marzeń sennych kompozytora. Może więc muzyka symfonii miała zilustrować sen kompozytora? Schubert naszkicował fragment trzeciej części, ale nie dołączył jej do rękopisu – prawdopodobnie uważał, że dzieło powinno mieć tylko dwie części.

Feliks Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847)

Niemcy

Sen nocy letniej – Uwertura

Sen nocy letniej to komedia Szekspira, ktora opowiada kilka zabawnych perypetii miłosnych starożytnych bohaterów. Cała sztuka jest jedną wielką pieśnią weselną. Mendelssohn napisał najpierw uwerturę mając zaledwie 19 lat. Główną rolą muzyki tego fragmentu jest ukazanie klimatu czerwcowej, gorącej nocy – pełnej duchów, ulotnych zjaw i miłosnych przeżyć bohaterów.. Jeśli dobrze wsłuchamy się w muzykę uwertury, odnajdziemy w niej taniec elfów, wieśniaków i ryki osła.

Najbardziej znanym fragmentem Suity – Sen nocy letniej Mendelssohna jest Marsz weselny – dziś grywany w kościołach przy okazji zaślubin.

Fryderyk Chopin (1810-1849)

Polska

Koncert fortepianowy f-moll cz. III

Fryderyk Chopin (urodzony w Żelazowej Woli) napisał dwa koncerty fortepianowe jeszcze w okresie studiów w Warszawie. Nie miał jeszcze wtedy 20 lat.

Koncert fortepianowy f-moll powstał pierwszy, ale wydrukowany zostal z numerem drugim. Ma trzy części: szybką, wolną i szybką. Druga część utworu ma miłosny charakter, dlatego, że Chopin był wówczas zakochany w śpiewaczce Konstancji Gładkowskiej Część III koncertu jest rondem – posiada refren i kuplety. Jak w licznych utworach Chopina wiele w tej części folkloru polskiego. W refrenie słyszymy delikatny i wdzięczny charakter kujawiaka, zaś kuplety są zawadiackie i zadzierżyste. Chopinowi nie były obce karczmy i wiejskie zabawy. Będąc u przyjaciół na wsi grał na basetli i rozkoszowal się dźwiękami tańców wiejskich na weselech i innych uroczystościach. Słuchając kupletów możemy wyobrazić sobie młodego Chopina tańczącego do upadłego wespół z całą wsią na dożynkach, czy w karczmie. W muzyce są obecne uderzenia drzewcem smyczka, pizzicato, i puste kwinty basów przypominające dźwięk dud.

            O Fryderyku Chopinie bardzo często mówimy jako o nieszczęśliwym emigrancie, który zamiast walczyć w powstaniu listopadowym, ze względu na słabe zdrowie musiał przebywać we Francji. Często wspominamy o jego chorobie – gruźlicy na którą umarł w wieku 39 lat. Mówimy o tęsknocie zawartej w Mazurkach, Nokturnach, Polonezach, Etiudach i innych fortepianowych utworach. Może warto jednak czasem wspomnieć o pełnym temperamentu młodzieńcu uczącym się w Warszawie, najpierw u Wojciecha Żywnego, potem u Józefa Elsnera. Chopin miał wtedy niespożytą energię, wspaniałe poczucie humoru i był otwarty na to co mu życie przyniesie. Taka wlaśnie jest muzyka obydwu koncertów fortepianowych Chopina – pełna fantazji, wigoru i optymizmu.

            Grób Chopina znajduje się we Francji, ale ponieważ ogromnie ukochał swoją ojczyznę – Polskę, serce jego znajduje się w Warszawie w Kościele Świętego Krzyża.

Stanisław Moniuszko  1819-1872)

Polska

Bajka – Uwertura

            
Stanisław Moniuszko jest najbardziej znanym polskim kompozytorem oper i pieśni. Miłość do śpiewu i patriotyzm zaszczepiła w kompozytorze atmosfera rodzinna, pełna ciepła, radości i pogody. Moniuszko marzył o tym, by jego pieśni trafiły do każdego polskiego domu. Tak też rzeczywiście się stało w przypadku kilku pieśni np.: Prząśniczka i Kozak.

            Kompozytor urodził się w Ubielu (dzisiejsza Białoruś), zmarł w Warszawie. Ożenił się szczęśliwie i miał dziesięcioro dzieci. W domu nie przelewało się, ale atmosfera była zawsze pogodna i radosna. Anegdota mówi, że młodego artystę nie było nawet stać na nowe buty. Na jednym z koncertów  paradował w dwóch nie od pary…

            Za czasów Moniuszki Bajka była najczęściej grywanym polskim utworem symfonicznym. Moniuszko nazwał ją „uwerturą fantastyczną”. Po raz pierwszy wykonano ją w Wilnie pod dyrekcją kompozytora.

(w trochę lepszym wykonaniu - za to bez pokazanych instrumentów)

http://dadanula.wrzuta.pl/audio/0Mbjf2GfWRN/moniuszko_-_bajka



Mazur z opery „Halka”

          
Mazur jest jednym z pięciu polskich tańców narodowych. Inne tańce narodowe to skoczny Krakowiak w metrum dwudzielnym, dostojny Polonez na 3/4, smętny i powolny Kujawiak w metrum 3/4 i szybki oberek w metrum 3/4 lub 3/8. Mazur jest tańcem o ognistym charakterze w metrum 3/4. Jak każdy taniec posiada charakterystyczne figury metro-rytmiczne, w których występują grupy szesnastkowe, ósemkowe i rytm punktowany. Charakterystyczne dla mazura są akcenty na słabą część taktu.

            Opera Halka Stanislawa Moniuszki opowiada o nieszczęśliwej miłości góralki - Halki. Pokochala ona Janusza, który niebawem miał się żenić z córką Stolnika Zofią. Halka przybywa na zaręczyny i próbuje odzyskać ukochanego, lecz bez rezultatu. Wszystko to widzi góral Jontek – zakochany w Halce bez wzajemności. Stara się jej pomóc. Niestety - nieodwzajemniona miłość Janusza pomieszała zmysły nieszczęśliwej dziewczynie. Halka i Jontek zostali jako nieproszeni goście – wyrzuceni za zamkowe wrota.

            W dzień ślubu Janusz zrozpaczona Halka postanawia podpalić Kościół, lecz w ostatniej chwili zmienia decyzję… Niech Janusz ze swą małżonką żyją szczęśliwie, ale dla niej – Halki nie ma już tutaj miejsca na świecie. Ze wzgórza nieopodal kościola rzuca się w wodę i ginie.

            Najpierw wystawił Moniuszko Halkę jako operę dwuaktową w Wilnie. Po dziesięciu latach Halka w obecnej czteroaktowej wersji triumfowała na Warszawskiej scenie. Do I wojny światowej wystawiono operę blisko tysiąc razy. Znana jest ona także i w innych krajach, takich jak Niemcy, Rosja, Węgry, a także kraje amerykańskie.

Aleksander Borodin (1833-1887)

Rosja

Tańce połowieckie z opery „Kniaź Igor”

          
Najpopularniejszym dziełem orkiestrowym Borodina są Tańce Połowieckie. Są one fragmentem opery Kniaź Igor, która opowiada o wojnach pomiędzy ludem Rosyjskim, a koczowniczymi plemieniami wschodu. Jak sama nazwa wskazuje tańce mają za zadanie przybliżyć słuchaczowi wschodnią kulturę. Oparte są na kilku orientalnych, wschodnich melodiach i egzotycznej rytmice. Wspaniale zorkiestrowane.

Dobrze, że niektórzy kompozytorzy mieli wspaniałych przyjaciół. Borodin swojej opery nie dokończył – zrobili to za niego koledzy po fachu. Tańce Połowieckie są w całości dziełem kompozytora.

https://musopen.org/music/408/alexander-borodin/polovetsian-dances-from-prince-igor/

Modest Musorgski (1839-1881)

Rosja

Noc na Łysej Górze

Podobnie jak Borodin, Musorgski swej Nocy na Łysej górze nie dokończył – zostawił tylko szkice. Utwór ten skończył Mikołaj Rimski-Korsakow. Noc na Łysej górze opisuje nocna harce mocy piekielnych. Wśród postaci pojawiają się czarownice na miotłach, czarty, diabły, piekielne duchy i nawet sam Lucyper. Tańczą oni swój diabelski taniec do momentu gdy dochodzą z dala dźwięki dzwonu kościelnego. Wówczas sabata czarownic kończy się niespodziewanie. Rozpraszają się duchy i ciemności. Całą tę historię opowiada muzyka dzięki niezwykłym pomysłom muzycznym Musorgskiego i mistrzowskim opracowaniu orkiestrowemu Mikołaja Rimskiego-Korsakowa.

https://musopen.org/music/178/modest-mussorgsky/night-on-bald-mountain/

Piotr Czajkowski (1840-1893)

Rosja

VI Symfonia „Patetyczna” cz. II

Symfonia ta okazała się requiem dla kompozytora. Zmarł on bowiem 9 dni po prawykonaniu. W żadną inną Symfonię nie włożyl Czajkowski tyle miłości i serca. Był bardzo zadowolony ze swego dzieła, które faktycznie jest genialnie napisane. Nie przejął się za bardzo chłodnym przyjęciem przez ówczesną publiczność. Wierzył, że jest to najlepsza kompozycja jaką napisal w swoim życiu.

Część druga w swoim charakterze do złudzenia przypomina walca anglieskiego, ale to co najważniejsze w walcu – czyli metrum nie jest trójdzielne tylko: 5/4. Rzadko w muzyce orkiestrowej pojawia się takie metrum. Jednak jest ono charakterystyczne dla wielu ludowych pieśni rosyjskich. Prawdopodobnie dlatego kompozytor posłużył się nim w tej Symfonii.


(od ok.21min)

https://musopen.org/music/1587/pyotr-ilyich-tchaikovsky/symphony-no-6-in-b-minor-op-74-pathetique/



Antonin Dvorak (1841-1904)

Czechy

IX Symfonia „Z Nowego Świata” cz. IV

IX symfonia powstała w Nowym Jorku – stąd jej tytuł. Jest ona pierwszą kompozycją Dworzaka powstałą w Ameryce. Ma ona w sobie wiele elementów czeskiej muzyki ludowej, ale też sporo amerykańskiego charakteru – murzyńskich rytmów, hałaśliwych i szybkich melodii, głownie ukazywanych przez instrumenty dęte.

Gershwin napisał Amerykanina w Paryżu – muzycznie opisując wrażenia amerykańskiego turysty w Europejskim mieście. Symfonia „Z Nowego Świata” Antonina Dworzaka to z kolei wrażenia czeskiego turysty poznającego, życie w Nowym Yorku. I te właśnie wrażenia ma odmalować muzyka.


(od ok.32 min)

Edward Grieg (1843-1907)

Norwegia

Peer Gynt: „Taniec Anitry” i „Taniec Arabski”

          
Peer Gynt to bohater-podróżnik i awanturnik. Zawsze znajdzie się w jakiś kłopotach i tarapatach. To niespokojny duch, który nie może usiedzieć w miejscu. Mimo, że bardzo kocha swoją Solwejgę nie potrafi przy niej spędzić młodych lat swego życia. Podróżuje po Norwegi i po całym świecie. Dociera do krajów wschodnich – Arabskich, poznaje życie w Egipcie. Podróżuje statkiem po rozhukanych morzach. Wreszcie jednak jego niespokojne serce zapragnęło powrotu do swojej ukochanej Solwejgi i do Norwegii – ojczyzny.

            Historię tę niewielu dziś zna, za to muzyka Edwarda Griega jest znana i lubiana. Do najsłynniejszych fragmentów należą: W grocie króla gór, Pieśń Solwejgi, Taniec Anitry i Taniec Arabski. Kompozytor wybrał najbardziej udane fragmenty muzyczne z muzyki teatralnej towarzyszącej wystawieniu sztuki Peer Gynt i ujął je w dwie czteroczęściowe suity.

 

Orkiestra przełomu wieków XIX i XX oraz dwudziestowieczna

Orkiestra nie różni się od orkiestry romantycznej. Kompozytorzy tak dobierali instrumenty, żeby odpowiadały ilością i brzmieniem charakterowi utworu. Wykorzystywali w coraz większej ilości instrumenty perkusyjne: tom-tom, bongosy, maracasy i inne. W połowie XX wieku niektórzy wprowadzają elektroniczne brzmienia.

Claude Debussy (1862-1918)

Francja

Popołudnie Fauna

Dźwięk fletu przenosi Nas do mitycznej krainy, w której widzimy grającego fauna. Faunowie to pół-ludzie, pół – kozły. W orszaku swego pana Dionizosa tańczyli grali na fletni pana – instrumencie składającym się z kilkunastu drewnianych piszczałek połączonych ze sobą.

Popołudnie Fauna to obraz gorącego popołudnia, przepojonego duszną i senną atmosferą – „kolejne dekoracje, na których tle pojawiają się pragnienia i rojenia fauna w upale pewnego popołudnia. Zmęczony w końcu ściganiem uciekających płochliwych nimf i najad, zapada w upajający sen nasycony spełnionymi wreszcie marzeniami posiadania wszystkiego w całej naturze”. Tak pisał o swoim utworze Claude Debussy w programie premierowego koncertu, który odbył się w grudniu 1894 r. w Paryżu.

Paul Dukas (1865-1935)

Francja

Uczeń czarnoksiężnika

Utwór ten to scherzo symfoniczne, które za pomocą dźwięków opowiada zabawną historię:

Stary czarodziej wychodzi z domu nakazując uczniowi uprzątnąć pracownię. Ten korzysta z okazji, by wypróbować moc podpatrzonych czarów. Rozsiada się wygodnie, a polecenie czarnoksiężnika przekazuje miotle. Na dźwięk magicznego zaklęcia miotła chwyta wiadro i zaczyna nosić wodę ze źródła. Wody przybywa w domu czarnoksiężnika, a nieszczęsny uczeń zastanawia się co robić by miotła przestała wodę nosić. Bierze siekierę i rąbie miotłę na kawałki. Ale cóż z tego? Każda drzazga nosi teraz wiaderkiem wodę. Mistrzu, ratuj – woła przerażony uczeń – nie mogę dać rady duchom, które tutaj się panoszą. Mistrz na szczęście się pojawił i ocalił swego ucznia.

Kompozytor umieścił w nutach wskazówki dotyczące ilustracji kolejnych wydarzeń:

Skrzypce – intonują zaklęcie ucznia czarnoksiężnika, Crescendo orkiestry – ilustruje przybieranie wody, Kontrafagot – ilustruje rąbanie miotły, Dęte blaszane – intonują zaklęcie czarnoksiężnika.

Manuel de Falla (1876-1946)

Hiszpania

Noce w ogrodach Hiszpanii

Są to trzy obrazy muzyczne silnie związane z folklorem hiszpańskim, a dokładnie położoną na południu Andaluzją. Andaluzja jest także ojczyzną tańca, słynnego na całym świecie - flamenco!

Przebywający w Paryżu de Falla dzięki bogatej wyobraźni muzycznej namalował dźwiękami trzy muzyczne obrazy hiszpańskich nocy. Pierwszy z nich to noc przepełniona odgłosami gitary i śpiewem ptaków (W Generalife), druga to niesione z wiatrem taneczne dźwięki (Taniec w oddali), trzecia taneczna (W ogrodach Sierra de Cordoba). Sam kompozytor powiedział, że dzięki temu, iż komponował za granicą, odmalował noce hiszpańskie może nawet piękniejsze niż są w rzeczywistości.

Sergiej Prokofiew (1891-1953)

Rosja

Symfonia klasyczna: Gawot

Prokofiew był doskonałym pianistą, dlatego też zwykle komponował przy fortepianie. Pewnego dnia postanowił napisać niezbyt skomplikowaną symfonię „a la Haydn” nie korzystając z pomocy instrumentu. Kompozytor zastanawiał się jak mógłby napisać słynny klasyk wiedeński „papa Haydn” symfonię żyjąc w czasach współczesnych. Musiałby chyba zachować swój sposób pisania, ale dodać też coś nowego.

Symfonię pisał Prokofiew spacerując po polach i łąkach na wsi pod Piotrogrodem, dokąd wyjechał latem nie zabierając ze sobą fortepianu. Nazwał ją „klasyczną”. Jest ona króciutka – cztery jej części trwają około 15 minut. Zamiast Menueta umieścił kompozytor Gawota jako część III symfonii. Należy on do najpopularniejszych utworów Prokofiewa.

Darius Milhaud (1892-1974)

Francja

Scaramouche

            
Suita Scaramouche początkowo była planowana jako utwór na dwa fortepiany. Tak też często jest wykonywana i dzisiaj. Od samego prawykonania w 1937 roku w Paryżu w wersji fortepianowej cieszyła się ogromnym powodzeniem. Dlatego też kompozytor zdecydował się na stworzenie drugiej wersji (efektowniejszej) na saksofon i orkiestrę.

            
Muzyka suity jest żywiołowa i taneczna. Pełna jest brazylijskich rytmów, które przypominają słynną sambę – szczególnie w ostatniej części.

Carl Orff (1895-1982)

Niemcy

Carmina burana (fragm.)

Carl Orff sięgnął pisząc kantatę: Carmina burana do średniowiecznych rękopisów. Wiersze XIII-XIVwiecznych poetów, zwanych wagantami opowiadają o miłości, wiośnie, lecie, szczęściu, o doczesnych uciechach i o śmierci.

Utworu tego można posłuchać w Filharmonii – jako kantaty na solistow, chór i orkiestrę, ale także bywa wykonywany w rozmaitych układach choreograficznych. Muzyka nawiązuje do utworów średniowiecznych, gdy wędrowni trubadurzy swym śpiewem rozpowszechniali rozmaite historie po Europie.

George Gershwin (1898-1937)

Stany Zjednoczone

Amerykanin w Paryżu

George Gershwin był jednym z pierwszych kompozytorów, którzy wprowadzili elementy muzyki rozrywkowej na sale koncertowe. Gershwin pisał piosenki do musicali wystawianych później na Broadway’u, grał w kawiarniach, nagrywał rolki z muzyką rozrywkową. Wiele takich rozrywkowych utworów miało zalążek w braterskiej współpracy – gdyż autorem tekstów piosenek był Ira Gershwin – brat kompozytora. Muzyka Gershwina jest pełna elementów jazzowych, bluesowych i folkloru murzyńskiego. W klimacie takiej muzyki wychowywal się młody kompozytor i słycha to w najmniejszym szczególe jego twórczości.

Kto wie, czy Amerykanin w Paryżu nie jest fantazją o samym Gershwinie… Przecież sam kompozytor przypłynął z dalekiej Ameryki, aby poznać muzykę Europejską i najsłynniejszych kompozytorów z Igorem Strawińskim na czele. Utwór ten miał za zadanie ukazać wrażenia amerykańskiego turysty spacerującego po Paryżu. Turysta ten miał słuchać odgłosów ulicy, zanurzać się we francuską atmosferę. Słuchając Amerykanina w Paryżu powinniśmy wyobrazić sobie taką własnie sytuację.

23 lata po prawykonaniu powstał film:Amerykanin w Paryżu z muzyką Gershwina.

Krzysztof Penderecki (ur. 1933)

Polska

Tren ofiarom Hiroszimy

Tren ofiarom Hiroszimy to utwor na  52 instrumenty smyczkowe. Początkowo posiadał tytuł: 8’37. Cyfry te oznaczały czas trwania nalotu na Hiroszimę 06. VIII 1945, kiedy to zrzucono bombę atomową na miasto. Ostre nowatorskie brzmienia smyczków przyniosły Pendereckiemu zwycięski laur na konkursie w 1961 roku.